Trudności z koncentracją uwagi u dzieci - jak je rozumieć i jak wspierać?
Problemy z koncentracją uwagi należą do najczęściej zgłaszanych trudności w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Szczególnie wyraźnie ujawniają się w sytuacjach związanych z nauką – podczas odrabiania pracy domowej, wykonywania zadań na lekcji czy dłuższej pracy przy stoliku. Warto pamiętać, że obniżona koncentracja rzadko wynika
z „lenistwa” dziecka. Najczęściej stoi za nią szereg czynników rozwojowych, emocjonalnych oraz środowiskowych.
Skąd biorą się trudności z koncentracją?
Na problemy z utrzymaniem uwagi mogą wpływać m.in.:
niska motywacja do wysiłku poznawczego: dziecko ma trudność z podejmowaniem zadań, których efekt nie jest widoczny od razu. Brakuje mu gotowości do pracy na tzw. „odroczoną nagrodę”,
słaba odporność emocjonalna i trudności w radzeniu sobie ze stresem:
napięcie emocjonalne, lęk, obawa przed oceną czy porażką mogą znacząco obniżać zdolność koncentracji,
niekorzystna sytuacja rodzinna: poczucie odrzucenia, brak uwagi i wsparcia ze strony dorosłych, zaniedbania wychowawcze czy przewlekłe konflikty domowe wpływają negatywnie na funkcjonowanie dziecka w szkole,
niesprzyjająca atmosfera w szkole lub w klasie: hałas, chaos organizacyjny, brak jasno określonych zasad, a także nadmierny stres związany z wymaganiami szkolnymi osłabiają możliwość skupienia się na zadaniu,
nieprawidłowości w rozwoju funkcji poznawczych i zdrowiu dziecka:
dysharmonie w rozwoju funkcji percepcyjnych, percepcyjno - motorycznych, poziomu intelektualnego, a także współistniejące choroby przewlekłe mogą dodatkowo utrudniać utrzymanie uwagi.
Jak przejawiają się trudności z koncentracją uwagi?
Dziecko mające trudności z koncentracją może:
odkładać rozpoczęcie zadania „na później”, przeciągać moment podjęcia pracy,
szybko się zniechęcać, deklarować nudę, przerywać zadanie po krótkim czasie,
łatwo się rozpraszać - każdy bodziec z otoczenia odciąga jego uwagę,
rezygnować z wykonywania zadań, wycofywać się, „poddawać się” przed zakończeniem pracy,
podejmować kilka czynności jednocześnie i nie doprowadzać żadnej z nich do końca,
popełniać dużą liczbę błędów wynikających z pośpiechu lub braku dokładności,
pracować w sposób chaotyczny - zbyt szybko, pobieżnie lub przeciwnie: w bardzo wolnym tempie, z trudnością przechodząc od etapu do etapu.
Typy dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi
W praktyce pedagogicznej często wyróżnia się dwa dominujące typy funkcjonowania dzieci
z trudnościami w koncentracji:
1. typ aktywno - impulsywny:
pracuje szybko, ale powierzchownie,
popełnia wiele błędów, często nie czyta dokładnie poleceń,
łatwo frustruje się w obliczu trudniejszych zadań,
przeszkadza na zajęciach, wtrąca komentarze, zaczepia rówieśników,
często zapomina o obowiązkach - np. nie zapisuje pracy domowej, gubi zeszyty czy potrzebne materiały.
2. typ pasywny – „z głową w chmurach”:
działa powoli, długo „zbiera się” do rozpoczęcia pracy,
często się zamyśla, „odpływa myślami”, sprawia wrażenie nieobecnego,
popełnia liczne błędy pomimo wolnego tempa pracy,
chętnie fantazjuje, snuje marzenia, co utrudnia skupienie się na zadaniu,
potrzebuje częstego przywoływania do zadania oraz dodatkowego wsparcia organizacyjnego.
Jak wspierać dziecko? Trzy kluczowe zasady w domu i w szkole:
1. Regularność:
stały, przewidywalny rytm dnia (czas na naukę, odpoczynek, zabawę),
unikanie gwałtownych i radykalnych zmian w planie,
jasno określone zasady i konsekwentne ich egzekwowanie,
ograniczanie hałasu, nadmiaru bodźców, ekranów i „rozpraszaczy” w otoczeniu dziecka podczas nauki.
2. Rutyna:
wykonywanie określonych czynności (np. odrabianie lekcji, pakowanie plecaka)
o stałych porach,
utrzymywanie podobnej kolejności działań - to pomaga dziecku „automatyzować” niektóre czynności i oszczędzać zasoby uwagi,
tworzenie prostych, czytelnych schematów (np. obrazkowy plan dnia, lista kroków do wykonania zadania).
3. Repetycja (powtarzalność):
częste wracanie do tych samych zasad i poleceń - spokojnie, bez nadmiernego napięcia,
upewnianie się, że dziecko zrozumiało polecenie (np. prosząc, aby powtórzyło, co ma zrobić),
systematyczne utrwalanie nowych umiejętności poprzez krótkie, regularne ćwiczenia,
duża doza cierpliwości i wytrwałości po stronie dorosłych - zarówno rodziców, jak
i nauczycieli.
Podsumowanie
Dziecko z trudnościami w koncentracji uwagi potrzebuje przede wszystkim zrozumienia, przewidywalności i wsparcia, a nie etykietowania jako „leniwe” czy „niegrzeczne”. Odpowiednia organizacja otoczenia, spokojna konsekwencja dorosłych oraz stopniowe wdrażanie jasnych zasad mogą znacząco poprawić funkcjonowanie ucznia w domu i w szkole. Jeśli obserwowane trudności są nasilone, długotrwałe lub budzą niepokój rodziców
i nauczycieli, warto rozważyć konsultację w poradni psychologiczno - pedagogicznej w celu poszerzenia diagnozy i zaplanowania dalszych form pomocy.
Dlaczego nie powinniśmy spełniać wszystkich zachcianek naszych dzieci?
Drodzy Rodzice,
Każdego dnia staracie się dawać swoim dzieciom to, co najlepsze – miłość, opiekę, bezpieczeństwo. Jednak w tej pięknej trosce łatwo popełnić błąd, który może niepostrzeżenie zaszkodzić rozwojowi Waszego przedszkolaka. Tym błędem jest spełnianie wszystkich pragnień dziecka od razu, bez nauki cierpliwości i wyczekiwania.
Dlaczego samokontrola jest tak ważna?
Samokontrola to umiejętność panowania nad emocjami i impulsami. Dla dziecka oznacza to np. Zdolność poczekania na swoją kolej, odłożenia przyjemności w czasie czy radzenia sobie z frustracją. To także pierwszy krok do budowania odporności psychicznej, cierpliwości i wewnętrznej równowagi – cech, które w przyszłości pomogą im osiągać cele i odnosić sukcesy.
Jak wspierać rozwój samokontroli u przedszkolaka?
Dzieci w wieku przedszkolnym naturalnie chcą wszystkiego „na już”. Gdy czegoś im odmówimy lub każemy poczekać, często reagują gniewem lub płaczem. To normalne! Właśnie w takich momentach warto pokazywać dziecku, że odraczanie przyjemności jest czymś dobrym i potrzebnym.
Proste, codzienne sytuacje uczą samokontroli:
- „Obejrzysz bajkę, gdy posprzątasz zabawki.”
- „Dostaniesz ciasteczko po obiedzie.”
- „Możesz dostać dwa cukierki, jeśli poczekasz do powrotu do domu, albo jednego – ale już teraz.”
Tego rodzaju zasady pomagają dzieciom zrozumieć, że nie zawsze wszystko dostajemy od razu – a czekanie i wysiłek często przynoszą większą nagrodę.
Czym grozi spełnianie wszystkich zachcianek?
Dziecko, które zawsze dostaje to, czego chce, uczy się, że nie musi czekać, starać się ani rezygnować z niczego. W przyszłości może mieć trudności z radzeniem sobie z niepowodzeniami, frustracją czy brakiem natychmiastowej nagrody za wysiłek. Może też szybciej tracić zainteresowanie działaniami, które wymagają cierpliwości i wytrwałości.
Jean-Jacques Rousseau już dawno temu zauważył:
„Czy znacie najpewniejszy sposób na unieszczęśliwienie dziecka? Przyzwyczajajcie je do tego, że wszystko dostaje!”
Wychowujmy dzieci z myślą o ich przyszłości
Pamiętajmy – nie chodzi o to, by dzieciom odmawiać wszystkiego, ale o to, by nauczyć je czekania, doceniania wysiłku i radości z osiągnięcia celu. Każda chwila, kiedy przedszkolak uczy się cierpliwości, jest inwestycją w jego szczęśliwe, spełnione życie.
